Zeven aanbevelingen naar aanleiding van het hoogwater juli 2021
Wat als de extreem zware neerslag met verwoestende gevolgen in juli 2021, in Limburg, België en Duitsland, elders in Nederland was gevallen? Onderzoekers van Deltares hebben onlangs in een driedaagse hackathon deze vraag onderzocht. De conclusie is dat bij zulke grootschalige en extreme neerslaggebeurtenissen wateroverlast niet te voorkomen is. Wel kan Nederland door een veerkrachtiger inrichting en betere voorbereiding zorgen dat de overlast niet uitloopt op een ramp.
In juli 2021 heeft een extreem groot neerslaggebied boven de Ardennen, de Eifel en Zuid-Limburg gezorgd voor grote wateroverlast en overstromingen met ook in Nederland veel schade tot gevolg. In de omringende landen waren de gevolgen desastreus met ruim 220 dodelijke slachtoffers, verwoeste dorpen en langdurige uitval van essentiële voorzieningen zoals elektriciteit en transport. Voor het onderzoek hebben de onderzoekers van Deltares de meteorologische situatie van juli 2021 naar het noorden verschoven en boven verschillende delen van Nederland gelegd en hebben zij de te verwachten gevolgen geanalyseerd. Ze constateren dat deze grote hoeveelheid neerslag weliswaar uitzonderlijk is, maar zeker weer mogelijk, ook op andere plaatsen in Nederland.
De neerslaggebeurtenis van juli 2021 was zeer extreem. Bij een verplaatsing naar het noorden zou een gebied zo groot als de helft van Nederland te maken krijgen met meer dan 110 mm regen in 48 uur. De hackathonresultaten laten zien dat als een dergelijk neerslaggebied noordelijker en westelijker zou komen te liggen, grootschalige wateroverlast zou optreden die meer dan een week kan aanhouden en dat de schade kan oplopen tot meer dan een miljard euro. In de polder-boezemsystemen in laag Nederland zal water op maaiveld blijven staan en zullen boezemkades, gemalen en stuwen tot het uiterste belast worden. Oogsten zullen verloren gaan, water kan gebouwen binnendringen, weggedeeltes kunnen onderlopen en lokaal kan elektriciteit uitvallen. In vrij-afwaterende gebieden zal het regenwater zich concentreren bij knelpunten, zoals lage plekken of daar waar beken weinig ruimte hebben en zal daar tot overlast of overstroming leiden. Dit gebeurde in juli 2021 ook in Valkenburg. Waterstanden in beken en rivieren als de Overijsselse Vecht kunnen extreem hoog worden waardoor kades en dijken kunnen overlopen en breken.
Voor crisisbeheersing zal een dermate groot weersysteem een enorme uitdaging zijn die bestaande draaiboeken te boven gaat: er zullen immers veel gebieden gelijktijdig en voor langere tijd worden getroffen. Dit kan leiden tot problemen met bemensing, tekorten aan materiaal zoals noodpompen, zandzakken en moeilijkheden voor de coördinatie van de respons. Nederland is niet goed voorbereid op wateroverlast op deze grote schaal waarvan de verwachting is dat die door klimaatverandering steeds meer zullenoptreden. Overlast voorkomen bij dergelijke extreme gebeurtenissen kan niet, wel kan voorkomen worden dat de overlast zich tot een ramp ontwikkelt.
Om te komen tot een veerkrachtiger gebied en samenleving, worden de volgende activiteiten aanbevolen:
1. Ontwikkelen en uitvoeren van stresstesten op bovenregionale schaal, met expliciete aandacht voor duur van de overlast, herstel en systeemgedrag;
2. Verbeteren van voorspellings- en monitoringssystemen zodat op tijd adequate informatie kan worden geleverd;
3. Opstellen of actualiseren van locatie-specifieke handelingsperspectieven van waterbeheerders (noodmaatregelen, maalstops, noodberging, aanpassen knelpunten, etc.);
4. Intensiveren van grensoverschrijdende uitwisseling van risico-informatie, ook voor de regionale wateren;
5. Evalueren van de capaciteit voor crisisbeheersing (preparatie, respons en nafase);
6. Beperken van de gevolgen van extreme, grootschalige neerslag via ruimtelijk beleid: in gevaarlijke plekken zou niet of aangepast gebouwd kunnen worden en bij de aanleg van vitale infrastructuur kan beter rekening gehouden worden met extreem weer;
7. Werken aan bewustzijn van belanghebbenden van risico’s van grootschalige wateroverlast en overstromingen en aan locatie-specifieke handelingsperspectieven.
De resultaten zijn gedeeld met de beleidstafel ‘Wateroverlast en Hoogwater’ en de aanbevelingen worden opgepakt samen met de beleidstafel, waterschappen, Rijkswaterstaat, Veiligheidsregio’s en andere belanghebbenden.
Foto: Geodata Hoogwater Limburg 2021, Het Waterschapshuis