NZlijn
Noord/Zuidlijn

De Noord/Zuidlijn is een nieuwe metrolijn van Amsterdam Noord (station Noord), en loopt onder het centrum van Amsterdam door naar station Zuid. Cruciaal onderdeel van de lijn is een 3,8 km lange tunnel, precies onder het monumentale Amsterdamse centrum.
De eerste plannen voor een  metroverbinding dateren van 1968, maar pas in 1996 besloot de gemeenteraad tot aanleg van de Noord/Zuidlijn, wat overigens leidde tot  verzet binnen een deel van de bevolking. In 1997 werd een referendum gehouden dat de aanleg afwees  (ruim 64 procent). Maar omdat de opkomst lager was dan vereist om de bouw te kunnen tegenhouden, werd de uitslag genegeerd.
De aanleg van de tunnel was ook op technisch vlak controversieel.  De Noord/Zuidlijn zou de eerste boortunnel worden van Amsterdam, met als voordeel dat in geval van een boortunnel de bovengrondse bebouwing niet hoeft te worden gesloopt. Echter, in 1997 was het boren van tunnels in Nederland nog vrij nieuw. Complicerende factor was de slappe bodemgesteldheid van de Amsterdamse ondergrond. Ondanks proefnemingen van projectbureau Noord/Zuidlijn – onder meer met proefboringen en diepwanden – bleef de controverse bestaan.

Vijzelgracht
Problemen

Desalniettemin stemde de Tweede Kamer oktober 1999 in met de aanleg van de nieuwe metrolijn, inclusief met de subsidie-aanvraag van Amsterdam. Kostenoverschrijdingen zouden evenwel  voor rekening van de gemeente zijn. Op 9 oktober 2002 nam de gemeenteraad het definitieve besluit tot aanleg van de lijn. Met de daadwerkelijke aanleg werd begonnen in april 2003.
Tussentijds deden zich tijdens de bouw keer op keer problemen voor, waaronder verzakkingen van panden aan de Vijzelgracht (2008), waardoor de werkzaamheden moesten worden stilgelegd. De grote technische problemen, en de inmiddels enorme kostenoverschrijdingen, zorgden voor discussie over het al dan niet voortzetten van het project.  Een commissie onder leiding van oud-minister Cees Veerman onderzocht die of de bouw verder moest gaan kwam op 4 juni 2009 tot het advies dat de Noord/Zuidlijn afgewerkt moest worden.

Innovatieve technieken
De totale metrolijn krijgt een lengte van 9,7 kilometer en begint bovengronds in Amsterdam-Noord en gaat via een afzinktunnel onder het IJ en sluit onder het Centraal Station aan op get geboorde trace. Vooral de kruising van de metro met het monumentale Centraal Station van Amsterdam werd een bijzondere bouwonderneming. Vanwege de complexiteit van de situatie is gebruikgemaakt van een aantal innovaties op het gebied van funderingstechnieken en ondergronds bouwen (Zie Civiele Techniek 8 2007).

Microtunneling stempeling

De oude, houten funderingspalen werden over een grote breedte verwijderd en vervangen door een betonnen tafelconstructie. Onder de perrons rust deze op twee buispaalwanden met elk een diameter van 1,80 m. De buispaalwanden zijn aangebracht door middel van verticale microtunnelling techniek. Onder het stationsgebouw rust de tafelconstructie op twee sandwichwanden van dubbele rijen Tubexpalen met daartussen groutkolommen, met een totale dikte van meer dan twee meter; dik genoeg om voldoende stijfheid te kunnen garanderen om beschadigingen aan het gebouw te voorkomen.
Vervolgens werd de grond onder de tafelconstructie afgegraven, waarna de bouwput onder water gezet werd om een  tunnelelement van 140 meter lengte vanaf het IJ in te kunnen varen. Dit element werd vervolgens afgezonken op een diepte van 14 meter onder NAP, de hoogte van de perrons. Daarna werd de bouwput waterdicht gemaakt en kon de aansluiting met de drie afzinkcaissons worden gemaakt.


Tunnel

Op 9 oktober 2012 werd het laatste afzinkdeel van de Noord-Zuidlijntunnel onder het Amsterdamse IJ op zijn plek gelegd. Het gigantische tunnelelement, Hilly genaamd, 140 meter lang en ruim 12 miljoen kilo zwaar, werd in het midden van het water afgezonken. De daaraan voorafgaande weken waren door verantwoordelijk aannemer Strukton de tunneldelen Wendy en Nienke al afgezonken.

NZLijn NZLijn NZLijn
  Afzinken tunneldelen op het IJ
september 2012
 


Boortunnel
 

Het geboorde deel  loopt via het Damrak, de Dam, het Rokin, de Vijzelstraat, de Vijzelgracht, naar het Europaplein. Vanaf daar wordt de tunnel in open bouwwijze aangelegd. Voorbij de RAI komt de Noord/Zuidlijn weer bovengronds en sluit  bij Station Zuid aan op het bestaande netwerk.
De totale lengte van de boortunnel is 3,8 kilometer. Het tracé is zo gekozen dat de tunnelboormachines grotendeels het bestaande stratenpatroon volgen en dus zo min mogelijk onder bebouwing zullen boren.
Begin december 2012 was – na 2,5 jaar – het boren van de tunnel klaar. Op 16 januari 2013 werden ook de laatste schotten onder het Centraal Station weggehaald, waarmee de tunnel feitelijk voltooid was. In de jaren daarna moet de verdere afwerking van alle constructies plaatsvinden. De verwachting is dat de lijn op z’n vroegst in 2017 in bedrijf zal gaan, zes jaar later dan aanvankelijk gedacht .

Kosten
Van de oorspronkelijk begrote € 1,46 miljard zou Amsterdam € 317 voor zijn rekening nemen. Dat laatste bedrag was volgens schattingen van eind 2012 opgelopen tot circa € 900 miljoen euro.

Meer op www.amsterdam.nl>

Overzichtsfilmpje op YouTube>

Overzicht Noord/Zuidlijn-artikelen in Civiele Techniek>